Το ψέμα αναφέρεται στην ψευδή δήλωση με σκοπό την εσκεμμένη εξαπάτηση άλλων, συχνά για κάποιο προσωπικό όφελος.

Το μη παθολογικό ψέμα είναι κάτι συνηθισμένο και δεν αποτελεί ένδειξη κάποιας διαταραχής. Ένα άτομο που λέει παθολογικά ψέματα θα πει ψέματα καταναγκαστικά και χωρίς σαφές όφελος για τον εαυτό του.

Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες να σκιαγραφηθούν οι διαφορές μεταξύ ενός παθολογικού και ενός μη παθολογικού ψεύδους, αλλά χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να γίνουν οι κατάλληλες διακρίσεις.

Ένα βασικό χαρακτηριστικό του παθολογικού ψεύδους είναι ότι δεν έχει προφανή κίνητρα. Συνήθως, μπορεί να προσδιοριστεί τον λόγο που κάποιος είπε ένα ψέμα – όπως για να ωφεληθεί ο ίδιος ή να αποφύγει μια ενοχλητική ή αγχωτική κοινωνική κατάσταση – αλλά το παθολογικό ψέμα συμβαίνει χωρίς σαφή λόγο και δεν φαίνεται να ωφελεί το άτομο.

Δεν είναι σαφές αν ένα άτομο που λέει παθολογικά ψέματα έχει επίγνωση της εξαπάτησής του ή αν είναι ικανό να σκεφτεί λογικά για τα ψέματά του. Κατά συνέπεια, ενδέχεται να δυσκολέψει την κοινωνικοποίηση και να οδηγήσει σε σημαντικά διαπροσωπικά προβλήματα με αγαπημένα πρόσωπα.

Ποιες είναι οι συνηθισμένες αιτίες

Έχουν γίνει ελάχιστες έρευνες σε αυτόν τον τομέα και τα αίτια του παθολογικού ψεύδους είναι άγνωστα, γι’αυτό το λόγο δεν είναι σαφές αν το παθολογικό ψέμα είναι σύμπτωμα κάποιας άλλης πάθησης ή η ίδια η πάθηση.

Για παράδειγμα, το ψυχαναγκαστικό ψέμα είναι χαρακτηριστικό πολλών άλλων καταστάσεων, όπως η παραστατική διαταραχή και οι διαταραχές προσωπικότητας.

Φαντασιακή διαταραχή

Η φαντασιακή διαταραχή – μερικές φορές ονομάζεται σύνδρομο Μινχάουζεν – είναι μια κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο ενεργεί σαν να είναι σωματικά ή ψυχικά άρρωστο ενώ δεν είναι.

Το σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου είναι όταν κάποιος λέει ψέματα ότι ένα άλλο άτομο έχει κάποια ασθένεια. Η κατάσταση αυτή είναι πιο συχνή σε μητέρες, οι οποίες προσποιούνται ασθένεια στο παιδί τους και λένε ψέματα σε γιατρό γι’ αυτό.

Τα αίτια της προσποιητής διαταραχής είναι άγνωστα. Οι θεωρίες περιλαμβάνουν:

• Βιολογικά ή γενετικά αίτια
• παιδική κακοποίηση ή παραμέληση
• χαμηλή αυτοεκτίμηση
• η παρουσία διαταραχής της προσωπικότητας
• κατάχρηση ουσιών
• κατάθλιψη
• Διαταραχές προσωπικότητας

Το παθολογικό ψέμα αποτελεί πιθανό σύμπτωμα ορισμένων διαταραχών προσωπικότητας, όπως

• Οριακή διαταραχή προσωπικότητας (BPD)
• Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD)
• Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας (APD)
• Η οριακή διαταραχή είναι μια κατάσταση που δυσκολεύει το άτομο να ρυθμίσει τα συναισθήματά του. Τα άτομα με BPD μπορεί να εμφανίζουν σοβαρές διακυμάνσεις της διάθεσης, να αισθάνονται μεγαλύτερη αστάθεια και ανασφάλεια και να μην έχουν σταθερή αίσθηση της κατάστασής τους.

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ναρκισσιστικής διαταραχής είναι οι φαντασιώσεις τεράστιας σημασίας και η ανάγκη για θαυμασμό και ειδική μεταχείριση.

Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ενώ το παθολογικό ψέμα μπορεί θεωρητικά να συμβαίνει στα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή, καθώς τα άτομα αυτά συχνά λένε ψέματα για προσωπικό όφελος ή ευχαρίστηση.

Ένα άτομο με οριακή ή ναρκισσιστική διαταραχή μπορεί να πει ψέματα για να διαστρεβλώσει την πραγματικότητα σε κάτι που να ταιριάζει με τα συναισθήματα που νιώθει και όχι με τα γεγονότα.

Μετωποκροταφική άνοια

Μια πρόσφατη έρευνα, μελέτησε τη περίπτωση ενός ατόμου που εμφάνιζε σημάδια παθολογικού ψεύδους και διαπιστώθηκε ότι τα πρότυπα συμπεριφοράς του ήταν παρόμοια με εκείνα που μπορεί να εμφανιστούν με τη μετωποκροταφική άνοια.

Η μετωποκροταφική άνοια είναι μια μορφή άνοιας που επηρεάζει τις μετωπιαίες και κροταφικές περιοχές του εγκεφάλου και προκαλεί αλλαγές στη συμπεριφορά και τη γλώσσα.

Αυτές οι αλλαγές μπορεί να περιλαμβάνουν:

• ακατάλληλη κοινωνική συμπεριφορά
• έλλειψη ενσυναίσθησης
• απώλεια αντίληψης της συμπεριφοράς των άλλων και του εαυτού του
• αλλαγές στις διατροφικές προτιμήσεις
• ψυχαναγκαστική συμπεριφορά
• ανία
• διέγερση