Ποιοι τύποι αναμνήσεων «ξεθωριάζουν» στη νόσο Αλτσχάιμερ;

Αν υπάρχει μία νόσος, η οποία προκαλεί πανικό με το πέρασμα του χρόνου, αυτή είναι η νόσος Αλτσχάιμερ. Ορισμένοι, την επικαλούνται, αστειευόμενοι, όποτε ξεχνούν να αγοράσουν ένα προϊόν ή όποτε αδυνατούν να θυμηθούν το όνομα ενός ηθοποιού σε μια ταινία. Γνωρίζουμε, όμως, πραγματικά ποιες συμπεριφορές βοηθούν στη διάγνωση της νόσου Αλτσχάιμερ;

Οι ερευνητές στο  στο ερευνητικό κέντρο Νευροψυχολογίας του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Γηριατρικής του Μοντρεάλ, θεωρούν πως η απάντηση δεν είναι τόσο απλή.

Είναι γνωστό ότι, η νόσος Αλτσχάιμερ επηρεάζει τη μνήμη σε μεγάλο βαθμό. Όμως η μνήμη, δεν είναι μια ενιαία οντότητα, επομένως, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι υπάρχουν διαφορετικοί τύποι μνήμης και σε ποιο βαθμό αυτοί επηρεάζονται από τη νόσο Αλτσχάιμερ.

Επεισοδιακή μνήμη

Ένας τύπος μνήμης περιλαμβάνει τις προσωπικές αναμνήσεις γεγονότων που έχει βιώσει κάποιος από τα πρώτα χρόνια της ζωής του.

Θα μπορούσε να παρομοιαστεί με ένα φωτογραφικό άλμπουμ, το οποίο περιλαμβάνει αναμνήσεις από την παιδική ηλικία, την πρώτη μετακόμιση, τις καλύτερες διακοπές, μέχρι τι επέλεξε για πρωϊνό κάποιος σήμερα το πρωί.

Αυτές είναι οι αναμνήσεις που, για να έρθουν στην επιφάνεια, απαιτούν ένα είδος «νοητικού ταξιδιού» στο χρόνο, ώστε να τοποθετήσει ένα άτομο τον εαυτό του πίσω στο πλαίσιο των γεγονότων που βίωσε: Ποια μέρα; Πού βρισκόμασταν; Με ποιον;

Σημασιολογική μνήμη

Σε αντίθεση με την επεισοδιακή μνήμη, η σημασιολογική μνήμη συγκεντρώνει αναμνήσεις που δεν χρειάζεται να επανενεργοποιηθούν με την τοποθέτησή τους σε πλαίσιο. Οπότε, αφορούν σε γενικές γνώσεις για τον εξωτερικό κόσμο, οι οποίες δεν συνδέονται με έναν συγκεκριμένο τόπο ή χρόνο.

Για παράδειγμα, αν αναρωτηθεί κάποιος ποια ζώα έχουν όστρακα ή ποιος ήταν ο σύζυγος της Céline Dion, δεν χρειάζεται να σκεφτεί μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή της ζωής του για να βρει την απάντηση. Δεν χρειάζεται να θυμηθεί συγκεκριμένα το πλαίσιο στο οποίο έμαθε αυτές τις πληροφορίες. Πρόκειται για γενική γνώση, ενσωματωμένη στη μνήμη του.

Οι ξεχωριστές περιοχές του εγκεφάλου

Φυσικά, αυτοί οι δύο τύποι μνήμης είναι στενά συνδεδεμένοι με την καθημερινότητά ενός ατόμου. Για να είναι σε θέση να λειτουργεί, πρέπει να αντλεί συνεχώς μνήμες και από τους δύο παρπάνω τύπους, ενώ παράλληλα κωδικοποιεί συνεχώς νέες επεισοδιακές και σημασιολογικές μνήμες.

Παρά το γεγονός ότι σχετίζονται, αυτοί οι δύο τύποι μνήμης υποστηρίζονται από μερικώς διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Στην παραγωγή αναμνήσεων παρελθοντικών γεγονότων (που σχετίζονται με την επεισοδιακή μνήμη) συμμετέχουν οι δομές του μέσου κροταφικού λοβού που βρίσκονται στο κέντρο του εγκεφάλου, καθώς και ο μετωπιαίος λοβός, ο οποίος πλαισιώνει αυτές τις αναμνήσεις.

Από την άλλη πλευρά, οι αναμνήσεις γενικών γνώσεων (που σχετίζονται με τη σημασιολογική μνήμη) περιλαμβάνουν τις δομές που βρίσκονται ακριβώς γύρω από το πρόσθιο τμήμα των κροταφικών λοβών (κροταφικοί πόλοι).

Τι συμβαίνει όταν η νόσος Αλτσχάιμερ μας «χτυπά» την πόρτα;

Τι είναι λοιπόν πιο ανησυχητικό, το να ξεχνά κάποιος το όνομα της ταινίας που είδε το προηγούμενο βράδυ ή το να μπερδεύει τα ονόματα διάσημων τραγουδιστών;

Συνήθως, η νόσος Αλτσχάιμερ συνδέεται με μείωση της επεισοδιακής μνήμης. Οι ασθενείς παραπονιούνται ότι δεν μπορούν να θυμηθούν γεγονότα που έχουν βιώσει, συζητήσεις που είχαν ή πράγματα που έχουν κάνει. Είναι αυτός ο τύπος μνήμης που εξετάζεται συχνότερα στη νευροψυχολογία κατά την αξιολόγηση της άνοιας και είναι επίσης αυτός ο τύπος μνήμης που μελετάται στη συντριπτική πλειονότητα των ερευνών που διεξάγονται για τη νόσο Αλτσχάιμερ.

Ποιος τύπος μνήμης συνδέεται με το Αλτσχάιμερ;

Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι, κατά την εξέλιξη της νόσου Αλτσχάιμερ επηρεάζεται πρώτα η σημασιολογική μνήμη. Ακόμη και όταν ασθενείς ξεχνούν γεγονότα του παρελθόντος, παρουσιάζεται μία σταδιακή μείωση των γενικών τους γνώσεων.

Για παράδειγμα, δυσκολεύονται περισσότερο από τους υγιείς ηλικιωμένους να κατονομάσουν διασημότητες όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν ή να αναγνωρίσουν γνωστά λογότυπα όπως η Pepsi. Επιπροσθέτως, δυσκολεύονται να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικά με τη βιογραφία διασημοτήτων – για παράδειγμα, αν ο Μικ Τζάγκερ ήταν τραγουδιστής – να απαντήσουν σε συγκεκριμένες ερωτήσεις σχετικά με αντικείμενα ή ζώα – αν τρέχει, πετάει ή κολυμπάει μια στρουθοκάμηλος – ή να αναγνωρίσουν αντικείμενα όπως μια φυσαρμόνικα ή ένα ελικόπτερο.

Πότε εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα;

Σε μία πρόσφατη μελέτη, κατά την οποία αξιολογήθηκαν διάφορες γνωστικές λειτουργίες σε εκατοντάδες ηλικιωμένους, τα άτομα που παρουσίαζαν συμπτώματα τη νόσου Αλτσχάιμερ, διαπιστώθηκε ότι είχαν αρχίσει να εμφανίζουν διαταραχές μνήμης έως και 12 χρόνια πριν τη διάγνωσή τους. 

Ωστόσο, σπάνια οι ασθενείς παραπονιούνται για τη μνήμη τους, καθώς βρίσκουν τρόπους να αντισταθμίσουν αυτές τις δυσκολίες στην καθημερινή τους ζωή. Θα χρησιμοποιήσουν λέξεις-κλειδιά, όπως «πράγμα», για να περιγράψουν έννοιες που δεν μπορούν πλέον να ονομάσουν. Και αυτός είναι από τους κύριους λόγους, γιατί η σημασιολογική μνήμη έχει μελετηθεί πολύ λίγο σε σχέση με τη νόσο Αλτσχάιμερ.

Υπάρχει λόγος ανησυχίας;

Είναι αλήθεια ότι, όσο παιρνούν τα χρόνια, όλο και περισσότεροι άνθρωποι ανησυχούν για την ποιότητα της μνήμης τους, ωστόσο αυτό θεωρείται απολύτως φυσιολογικό. Δεν συντρέχει κανένας λόγος ανησυχίας, εάν δεν μπορεί κάποιος να ανακαλέσει στη μνήμη του ορισμενα γεγονότα, καθώς αυτό δεν δεν συνδέεται άμεσα με συμπτώματα της νόσου. 

Παρ’ όλα αυτά, η γνώση των πρώιμων συμπτωμάτων της νόσου Αλτσχάιμερ είναι σημαντική, καθώς επιτρέπει να γίνει μία ολοκληρωμένη και έγκυρη διάγνωση. Για παράδειγμα, όταν παρατηρείται δυσκολία στην εκφορά ορισμένων λέξεων ή όταν δεν μπορεί κάποιος, πλέον, να αφηγηθεί ένα γεγονός με την ίδια ακρίβεια, ίσως θα πρέπει να συμβουλευτεί έναν γιατρό ή νευροψυχολόγο.

Ευτυχώς, υπάρχουν ορισμένες ενέργειες, όπως το διάβασμα βιβλίων, τα επιτραπέζια παιχνίδια και οι κοινωνικές δραστηριότητες, που μπορούν να αποτρέψουν την ανάπτυξη γνωστικών διαταραχών. Επίσης, ο υγιεινός τρόπος ζωής είναι σημαντικός, καθώς η τακτική σωματική δραστηριότητα, η καλή διατροφή και ο επαρκής ύπνος είναι εξίσου ευεργετικές για τη σωματική υγεία όσο και για τη γνωστική υγεία.