Kατάθλιψη & LGBT: Ένα διπλό στίγμα

Συνέντευξη του Δημήτρη Παπαδημητριάδη για τo αφιέρωμα “ΛΟΑΤΚΙ ταυτότητα και κατάθλιψη: Ας μιλήσουμε επιτέλους!” του περιοδικού Antivirus

Πότε και για ποιους λόγους ένας καταθλιπτικός απευθύνεται στον ψυχίατρο;

Ένας οποιοδήποτε άνθρωπος, σε οποιαδήποτε ηλικία, που αισθάνεται επίμονα φτωχή διάθεση σε όλες τις πτυχές της ζωής και χαμηλή αυτοεκτίμηση, με απώλεια του ενδιαφέροντος ή της ικανοποίησης για προηγούμενα ευχάριστες δραστηριότητες της καθημερινότητας, έχει κάθε λόγο να αναζητήσει τη βοήθειά μας. Πολύ περισσότερο δε, όταν επηρεάζονται ο ύπνος και η όρεξη για το φαγητό και πλημμυρίζουν το μυαλό ιδέες αναξιότητας, ανικανότητας, ενοχής, ντροπής, αμφισβήτησης για την αξία της ίδιας της ζωής, ή συναισθήματα αυτολύπησης, απελπισίας, θυμού, ακόμη και μίσους για τον εαυτό. Ακόμη, πρέπει να απευθύνεται σε εμάς ένας άνθρωπος με πολλαπλά σωματικά συμπτώματα που δεν εξηγούνται από καμία άλλη παθολογία του οργανισμού, όπως οι πονοκέφαλοι, η αυχεναλγία, η οσφυαλγία, τα πεπτικά προβλήματα, η σταθερή κόπωση, η μειωμένη σεξουαλική επιθυμία, η απώλεια της συγκέντρωσης και της προσοχής, η απρόσμενα φτωχή μνήμη, κ.α., καθώς αποτελούν εκδηλώσεις στο 65% των ασθενών με κατάθλιψη.

Για τους ειδικούς της ψυχικής υγείας, η αντιμετώπιση της κατάθλιψης δεν αποσκοπεί μόνο στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του, αλλά αποτελεί ταυτόχρονα μέρος της συνολικής προσπάθειας των επιστημών της υγείας για την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης. Και αυτό γιατί η κατάθλιψη συνδέεται με σχεδόν διπλάσιο κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου, ανεξάρτητα από άλλους γνωστούς παράγοντες κινδύνου όπως το κάπνισμα, και επίσης με την κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ψυχοδραστικών ουσιών και ασφαλώς με την αυτοκτονία.

Πόσο συχνά ένα ΛΟΑΤΚΙ άτομο αντιμετωπίζει κατάθλιψη; Είναι το ίδιο ποσοστό με τα υπόλοιπα άτομα;

Δυστυχώς, σε ό,τι αφορά στη χώρα μας, η σοβαρή και δημοσιευμένη έρευνα που θα μπορούσε να απαντήσει με αξιόπιστα στοιχεία στο ερώτημά σας είναι περίπου ανύπαρκτη. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι διεθνώς 12% των λεσβιών και 11% των ομοφυλόφιλων προσέρχονται με διαταραχές της ψυχικής υγείας, σε σύγκριση με το 6% των ετεροφυλόφιλων γυναικών και το 5% των ετεροφυλόφιλων ανδρών. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τα αμφισεξουαλικά άτομα είναι 19% στις γυναίκες και 15% στους άνδρες – ενώ αποκλίνουν ακόμη περισσότερο για τα τρανσεξουαλικά, κουήρ και ίντερσεξ άτομα -, πιθανότατα επειδή δοκιμάζουν τον αποκλεισμό τόσο στην ετεροφυλοφιλική όσο και στην ομοφυλοφιλική κοινότητα και την ίδια στιγμή η ψυχολογική αφομοίωση του μικτού προσανατολισμού είναι πιο δύσκολη.

Επιτρέψτε μου να προσθέσω ότι μόλις 37% των ΛΟΑΤΚΙ νέων ανθρώπων αναφέρουν ότι νιώθουν ευτυχισμένοι, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στους ετεροφυλόφιλους νέους είναι 67%, και είναι κατά δύο έως τρεις φορές περισσότερο πιθανό ότι θα αποπειραθούν να αυτοκτονήσουν. Ομοίως, η κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ψυχοδραστικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των ηρεμιστικών φαρμάκων, είναι διπλάσια σε σύγκριση με τον ετεροφυλόφιλο πληθυσμό.

Αυτές οι τρομακτικές διαφορές, που καταγράφουν οι έρευνες, αποδίδονται το δίχως άλλο στις διακρίσεις, στον εκφοβισμό και στο στίγμα που ταλαιπωρούν τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα. Χαρακτηριστικά, οι ΛΟΑΤΚΙ μαθητές και φοιτητές παρενοχλούνται και υπόκεινται σε λεκτική, ψυχολογική ή σωματική βία με διπλάσια συχνότητα, ενώ παρουσιάζουν χαμηλότερο μέσο όρο βαθμολογίας και περισσότερες απουσίες, ακριβώς γιατί ο χώρος του εκπαιδευτικού ιδρύματος όπου φοιτούν δεν βιώνεται ως ασφαλής, ούτε είναι ευχάριστος και δημιουργικός.

Εξάλλου, η επίδραση των κοινωνικών συνθηκών και του στρες της καθημερινότητας στην αιτιοπαθογένεια της κατάθλιψης, αλλά και των λοιπών προβλημάτων ψυχικής υγείας, είναι ένα αδιαμφισβήτητο επιστημονικό δεδομένο. Στη διάρκεια της ζωής τους, τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα έχουν να αντεπεξέλθουν στην εχθρότητα ή την απόρριψη από την οικογένεια και τους φίλους, στο σχολικό εκφοβισμό, στο διωγμό των θρησκευτικών οργανισμών, στον κίνδυνο της βίας σε δημόσιους χώρους, στην παρενόχληση από γνωστούς και αγνώστους και στις διακρίσεις στην εργασία, ενώ χρειάζεται να μεταβολίζουν καθημερινά τα περιστασιακά ομοφοβικά σχόλια και τα αρνητικά στερεότυπα που προβάλλονται από τα ΜΜΕ είτε ευθέως, είτε έμμεσα, καθώς επίσης τις αδόκιμες τοποθετήσεις δογματικών, μη ειδικών αλλά ενίοτε επιδραστικών, ανθρώπων που συχνά – πυκνά αναφέρονται στη διαφορετικότητα με όρους ηθικής εκτροπής ή, ακόμη χειρότερα, ασθένειας.

Όλες αυτές οι τραυματικές εμπειρίες, ή ο φόβος για το φόβο που συσσωρεύεται στο χρόνο, οδηγούν δυνητικά σε σημαντικές εσωτερικές συγκρούσεις, ήδη από την πιο ευαίσθητη ηλικία, και δυσχεραίνουν την αποδοχή του φυσικού προσανατολισμού, ενίοτε μέχρι την άρνηση ή τη διπλή ζωή για πολλά χρόνια, με ολέθρια αποτελέσματα για τη διάθεση. Επιπρόσθετοι ψυχολογικοί, κοινωνικοί ή βιολογικοί παράγοντες όπως η ηλικία, η θρησκευτική πίστη, η εθνικότητα, αλλά και η συννοσηρότητα με άλλα προβλήματα όπως ένα άλλο νόσημα ή ακόμη-ακόμη ο HIV, περιπλέκουν περαιτέρω τη συναισθηματική υγεία.

Θεωρείτε ότι η κατάθλιψη είναι ασθένεια ή κατάσταση; Πόσο έχουν βοηθήσει τα media και η κοινωνία για τη δημιουργία της μίας ή της άλλης αντίληψης;

Παρακαλώ επιτρέψτε μου να σας υπογραμμίσω πως όταν αναφερόμαστε στην κατάθλιψη, οι ειδικοί επιστήμονες εννοούμε ένα νόσημα που προσδιορίζεται με συγκεκριμένα διαγνωστικά κριτήρια. Στην κατάθλιψη η μελαγχολική διάθεση έχει διαφορετική ποιότητα από εκείνη της θλίψης που ακολουθεί μια δυσάρεστη είδηση, μια ματαίωση ή μια απώλεια. Ήδη στην αρχαιότητα ο Ιπποκράτης περιέγραφε ένα σύνδρομο μελαγχολίας ως μία διακριτή ασθένεια με ιδιαίτερα ψυχικά και σωματικά σημεία και συμπτώματα.

Σήμερα, αναγνωρίζουμε στην προέλευση της κατάθλιψης τη σημασία τόσο των κοινωνικών και ψυχολογικών παραγόντων, όσο και των βιολογικών. Δεχόμαστε, πλέον, με αποδείξεις ότι σε ένα σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων υπάρχει μια βιολογική ευαλωτότητα, επίκτητη είτε γενετική, ενίοτε συνδυαστικά με πυρηνικές πεποιθήσεις για την ερμηνεία του κόσμου τις οποίες χτίζουμε από την παιδική ηλικία. Αυτή η εγγενής ευαισθησία μας προδιαθέτει και εκδηλώνουμε την κατάθλιψη όταν βρισκόμαστε στις κατάλληλες συνθήκες.

Είναι, για παράδειγμα, ενδιαφέρουσες οι ανακαλύψεις μας σε αυτό τον αιώνα για την ύπαρξη μιας παραλλαγής στο γονίδιο που εκφράζει την κατασκευή του πρωτεϊνικού μεταφορέα για έναν νευροδιαβιβαστή που λέγεται σεροτονίνη (5- ΗΤΤ), για τις ανατομικές διαφορές που παρατηρούνται σε συγκεκριμένες δομές του εγκεφάλου ασθενών με κατάθλιψη (όπως ο θάλαμος, ο ιππόκαμπος, τα βασικά γάγγλια, ο πρόσθιος λοβός, κα.), οι επιδράσεις ορμονών όπως τα οιστρογόνα, αλλά και παραγόντων του ανοσοποιητικού συστήματος όπως ο IL-6 και ο TNF-α σε καταστάσεις χρόνιας φλεγμονής, κακής διατροφής, καπνίσματος κ.α. Και βέβαια, είναι πολύ εμπεριστατωμένος ο ρόλος ορισμένων νευροδιαβιβαστικών ουσιών του εγκεφάλου σε συγκεκριμένα μονοπάτια σηματοδοτήσεων, στους οποίους και απευθύνονται οι φαρμακολογικές θεραπείες.

Συμπληρώνω, ως προς την ερώτησή σας, τη γνώμη μου ότι τα ΜΜΕ μάλλον αποφεύγουν να αναφέρονται στην αντικειμενική πραγματικότητα της κατάθλιψης, με φόβο για τα δυσάρεστα θέματα που δεν ψυχαγωγούν το γενικό κοινό τους. Προφανώς, αυτό δεν βοηθάει καθόλου την προσπάθειά μας απέναντι στο στίγμα, που οπωσδήποτε συνεχίζει να υπάρχει στην Ελληνική κοινωνία για την ψυχική υγεία. Κι όμως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κατάθλιψη θα αναρριχηθεί στη 2η θέση κατάταξης ασθενειών με τον υψηλότερο δείκτη βαρύτητας (που αναφέρεται στη συνολική επιβάρυνση στην προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική ζωή) την επόμενη δεκαετία.

Τι θα συμβουλεύατε όσον αφορά κάποια χρήσιμα και λειτουργικά βήματα, τα οποία θα μπορούσε να ακολουθήσει ένα άτομο που βιώνει αυτή τη διπλή διάκριση λόγω του στίγματος και των δύο;

Νομίζω ότι η σημαντικότερη παρότρυνση που μπορούμε να απευθύνουμε οι ειδικοί στους ΛΟΑΤΚΙ συνανθρώπους μας είναι η αποδοχή του φυσικού προσανατολισμού τους – η συμφιλίωση με αυτό το δεδομένο και η αποκάλυψη στο περιβάλλον, σε αντιδιαστολή με την απόκρυψη και την εσωστρέφεια που μόνο δηλητηριάζουν το συναίσθημα και μεγεθύνουν το στρες -. Όλες οι μελέτες καταδεικνύουν ότι ο βαθμός αποδοχής είναι ευθέως ανάλογος με την ποιότητα της ζωής και το επίπεδο της ψυχικής υγείας.

Τόσο σε ό,τι αφορά στο σεξουαλικό προσανατολισμό μας, όσο και σε ό,τι αφορά στην κατάθλιψη, οφείλουμε να εγκαταλείπουμε το σκοτάδι της άρνησης και να ερχόμαστε στο φως. Οι σκιές είναι συνήθως πολύ μεγαλύτερες από την πραγματική διάσταση των πραγμάτων και ειδικά αυτή η βαριά σκιά που ονομάζεται κατάθλιψη μπορεί να κάνει την απόσταση μέχρι τη λύση να μοιάζει τεράστια. Διαβεβαιώνω τους αναγνώστες σας ότι πρόκειται για ένα μικρό βήμα.

Υπάρχει εξειδικευμένη βοήθεια, όπως η Γνωσιακή ψυχοθεραπεία και η φαρμακολογική θεραπεία, με την εποπτεία των επιστημόνων της ψυχικής υγείας. Αυτή η βοήθεια είναι αδίκως δαιμονοποιημένη στην αντίληψη αρκετών ανθρώπων και τουναντίον μπορεί να ωφελήσει πραγματικά. Το στίγμα μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο μέσα από την ενημέρωση, την εκπαίδευση και την εξωστρέφεια! Όπως σας είπα και στην αρχή, οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να βρεθεί στην κατάθλιψη. Οι διαταραχές του συναισθήματος δεν κάνουν διακρίσεις, οι άνθρωποι τις κάνουμε, με τον τρόπο που σκεφτόμαστε για όλα αυτά.

Διαβάστε ακόμη

Ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις θυμάτων κακοποίησης

Ομιλία του Δημήτρη Παπαδημητριάδη στο 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επείγουσας Ιατρικής To τραύμα είναι ένα θλιβερό γεγονός στο οποίο ένας άνθρωπος κακοποιείται, κινδυνεύει ή αισθάνεται έντονα…